Epiloog

Na een periode van forse tekorten hebben we de afgelopen jaren juist met een overschot mogen afsluiten. En dat op een moment dat het financiële ravijn van 2026 en 2027 in zicht komt. Wat dit precies voor onze gemeente gaat betekenen, is op dit moment lastig te voorspellen.

Wel denken wij dat onze gemeente er relatief goed voor staat. Om dat te onderbouwen zijn wij nog eens een aantal jaar terug in de tijd te gaan. De toekomst wordt immers wel eens het vergeten verleden genoemd. Wat viel ons op? Wat was de aanpak van uw en onze voorgangers?

In de Kadernota 2020 werd gesteld dat we, zowel in het sociale als in het fysieke domein, niet in een tijdperk van verandering maar in een verandering van tijdperk leven. De (politieke) zoektocht die daarmee gepaard gaat, houdt onze organisatie nu al een aantal jaren bezig. 

En die zoektocht is ook nog eens lastig, als je weet dat onze gemeente een aantal jaren noodgedwongen op het eigen vermogen heeft moeten interen en de lokale lasten heeft moeten verhogen. En dat terwijl er ‘aan de vooravond van de grote verbouwing van Krimpen’ juist structurele financiële ruimte nodig was en is om onze gemeente inclusief, veilig, leefbaar en duurzaam te houden en te maken.

Dat was in de Kadernota 2021 een hoopgevende zin. Helaas viel in die Kadernota ook te lezen dat tijdens de uitvoering van die begroting al snel bleek dat de ingezette ombuigingen niet (snel genoeg) het gewenste resultaat opleveren. Nadat we de boekjaren 2018 en 2019 al met een fors tekort hadden afgesloten, ontwikkelde ook 2020 zich sterk negatief.

Gelukkig beschikten we dat jaar wel over de opbrengst van de verkoop van de Eneco-aandelen. Dat kon worden gebruikt om het weerstandsvermogen te herstellen en versterken. Ook door stortingen voor toekomstige riolerings- en herstratingsprojecten is onze reservepositie robuust geworden.

Maar in het voorjaar van 2021 was er nog steeds geen zicht op structureel evenwicht in de jaren 2021-2024. Bovendien was er sprake van grote onzekerheid over de middelen voor jeugdzorg en de herverdeling van het gemeentefonds. Terwijl de uitdagingen binnen alle gemeentelijke domeinen onveranderd groot zijn met in het bijzonder zorgen over de kostenontwikkeling in het sociaal domein en de afvalinzameling.

Het leidde tot de verzuchting dat het lijkt of het rijk ‘gemeenten van juist onze beperkte omvang, al dan niet bewust, dwingt om zich opnieuw uit te vinden’. Het standpunt van het rijk was immers dat gemeenten door opschaling kosten kunnen besparen. Dat beoogde efficiencyvoordeel was van meet af aan al dubieus, maar verviel helemaal toen de beleidswijziging ‘opschalen van alle gemeenten naar 100.000+ gemeenten’ van tafel is gegaan.

Althans dat hebben we met elkaar geprobeerd en dat blijven we proberen. De strategie die we daar in eerste instantie bij gehanteerd hebben, was gebaseerd op de maatregelen die gemeenten in tijden van onzekerheid en financiële krapte als eerste treffen.

In onze gemeente betekende dat meer concreet dat we tot en met 2021:
•    noodzakelijke investeringen in maatschappelijk vastgoed (met uitzondering van onderwijshuisvesting en binnensport) voor ons uit schoven;
•    zelf maar beperkt in de grote opgaven van deze tijd, zoals bijvoorbeeld de energietransitie, investeerden;
•    ‘zuinig’ waren met indexering;
•    een inkomenstoets voor hulp bij het huishouden introduceerden;
•    bespaarden op uitvoeringskosten;
•    inteerden op ons eigen vermogen;
•    onze inkomsten verhoogden.

Na die moeilijke jaren verbetert het financieel perspectief voor onze gemeente vanaf de begroting 2022-2025 sterk. De septembercirculaire biedt ons dan vertrouwen op structurele verruiming van de algemene uitkering. Het rijk komt in 2022 bovendien de verplichtingen na die met de decentralisatie van de jeugdhulp zijn ontstaan. En ook de opschalingskorting blijft in 2022 achterwege.

In de bestuurlijke inleiding op de begroting 2022-2025 kan vervolgens worden gelezen dat het ook achteraf gezien verstandig is geweest dat wij in de moeilijke jaren ons voorzieningenniveau op peil hebben gehouden door de broekriem aan te halen en in te teren op ons eigen vermogen. In de kern kon die begroting dan ook – eindelijk – gericht worden op het duurzaam behouden én verbeteren van het voorzieningenniveau in ons dorp en op voortzetting van beleid dat al eerder was ingezet.

Beleid dat in grote lijnen in de Kadernota 2020 als volgt is omschreven.
•    Het fundament: de woon- en leefomgeving
•    Op dat fundament staan duurzame voorzieningen
•    Zorg en ondersteuning voor iedereen die dat nodig heeft

Met de jaren 2024, 2030 en 2050 als ijkpunten. Daar zouden we in deze Kadernota nu 2027 aan toe willen voegen.

Wij durven inmiddels wel te stellen dat we er in geslaagd zijn om de decentralisaties van het sociaal domein op een goede manier te laten ‘landen’ en dat we steeds beter grip hebben op de kosten. Dit domein (en dan met name jeugd) blijft echter zeer complex. Bovendien zijn er ook landelijk veel ontwikkelingen. Niet voor niets is er landelijk een hervormingsagenda die je ook wel als een soort ‘transformatie 2.0’ kunt zien. 

We blijven dus in beweging. Onverwachte gebeurtenissen (zoals Corona), maar ook de huidige krapte op de arbeidsmarkt en het nieuwe toekomstscenario Kind en gezinsbescherming (integratie van Raad voor de Kinderbescherming, Veilig Thuis en Jeugdbescherming Rotterdam Rijnmond) hebben impact op dit beleidsterrein en het zal daarom de komende jaren nog wel in beweging blijven.

Zoals wij eerder hebben aangegeven, willen wij het overschot op de jaarrekening 2022 benutten om het vanaf 2026 dreigende ravijn te kunnen dempen. Wij verwachten in de loop van dit jaar meer informatie te ontvangen die wij kunnen gebruiken om in de volgende Kadernota een aanpak te kunnen presenteren waarmee wij onze inkomsten en uitgaven vanaf 2027 met elkaar in evenwicht te kunnen brengen.

In 2004 is voor het laatst een integrale visie op onze gemeente vastgesteld: de Structuurvisie ‘Ruimte voor Ontwikkeling’ . In de inleiding daarvan stond:

“In de structuurvisie wordt voor een lange termijn, de periode tot 2030, een beeld geschetst voor de zeven onderscheiden thema's. Hieruit worden "de grote opgaven" geformuleerd waarvoor de gemeente zich geplaatst ziet. Deze krijgen een (eerste) inventariserende beschrijving in deel 2 van de structuurvisie, onderscheiden naar ontwikkelingsgebieden, netwerken en beleidsplannen.” 

Een en ander kan als volgt in beeld worden gebracht, met in de meest rechter kolom voorbeelden van concrete projecten die zijn gerealiseerd.

Deze ambitie hebben wij uitgesproken in onze eerste begroting (2023-2026). Daar gaan wij nog steeds voor. Om te beginnen door er in 2024, ondersteund door het Integraal Zorgakkoord en het Gezond en Actief Leven Akkoord, concreet mee aan de slag te gaan. 

In de tweede plaats door na de zomer te starten met het proces dat tot een Omgevingsvisie moet leiden, als opvolger van de Structuurvisie ‘Ruimte voor ontwikkeling’. De dubbele maatschappelijke doelstelling van de Omgevingswet, die in 2024 in werking treedt, is daarbij het uitgangspunt.
Van deze maatschappelijke doelen zijn de volgende centrale vragen af te leiden:
•    Hoe ziet de duurzame ontwikkeling er – tot 2050 – uit?
•    Welke maatschappelijke functies moeten – tot 2050 – vervuld worden?
•    Hoe veilig en gezond moet de fysieke leefomgeving – in 2050 – zijn?
•    Hoe goed moet de omgevingskwaliteit – in 2050 – zijn? 

Deze vragen willen wij de komende tijd samen met inwoners en ondernemers proberen te beantwoorden, zodat in 2024 de Omgevingsvisie door uw raad kan worden vastgesteld.

Met recht durven wij dan ook te herhalen dat – óók in onze gemeente – niet langer sprake is van een tijdperk van verandering maar van een verandering van tijdperk!